Pracownicy
„…o profesjonalnym i skutecznym
działaniu nauczyciela decydują jego
różnorodne kompetencje, które powinny
mieć charakter dynamiczny, a więc być
ciągle rozwijane i doskonalone.”
Współczesny świat stawia przed szkołą a tym samym przed nauczycielem coraz bardziej złożone wymagania. Reforma oświaty stawia szkole nowe wymagania, modyfikując tym samym cele, zadania, treści oraz metody kształcenia i wychowania. Zmiany te oraz rosnące wciąż wymogi społeczeństwa wobec edukacji poszerzają funkcje szkoły i role nauczyciela. Ma to, przygotować uczniów do życia w społeczeństwie poprzez realizacje procesu edukacji. Bardzo często mówi się, że jakość kształcenia zależy od nauczycieli i ich kwalifikacji, wiedzy zawodowej, umiejętności oraz zaangażowania.
Szczególnie istotna w procesie nauczania jest rola kompetencji nauczyciela. Cóż zatem są owe kompetencje, którym poświęcają tyle uwagi specjaliści z zakresu pedagogiki. Znalezienie jednej definicji „kompetencji” nie jest łatwe.
Możemy jednak powiedzieć, że :
Kompetencje– to wszystkie związane z pracą cechy osobowości, wiedza, umiejętności, zdobyte doświadczenia oraz wartości, na których bazuje dana osoba, aby dobrze wykonać powierzoną pracę (Roberts,1997). Kompetencja bywa określana jako „własność osoby”, gdyż kształtując ją każdy człowiek zdobywa najpierw określoną wiedzę i umiejętności w danej dziedzinie, a następnie doskonaląc, dopełnia je takimi czynnikami jak cechy osobiste i postawy. Ten aspekt decyduje o indywidualnym charakterze posiadanych kompetencji.
Kompetencje nauczyciela nie są zatem „darem natury”, nabywa się je w procesie edukacji i w miarę zdobywania doświadczenia zawodowego. Chcę tu jeszcze podkreślić, iż nie należy stawiać znaku równości pomiędzy kompetencjami a kwalifikacjami. Mówiąc o kompetencjach, możemy w nich wyróżnić także kwalifikacje (które możemy udokumentować: dyplomy, wyróżnienia, certyfikaty itp.)
Być kompetentnym, to być specjalistą w swojej dziedzinie, umieć coś zrobić niezależnie od okoliczności. Nie zawsze możemy to udokumentować.
Hanna Hammer wymienia 3 typy kompetencji:
1) kompetencje specjalistyczne, na które składają się: wiedza merytoryczna i umiejętności w zakresie nauczanego przedmiotu, zdobywane przez: dokształcanie się, czytanie literatury fachowej, branie udziału w konferencjach, kursach, szkoleniach, warsztatach itp., kontakty zawodowe.
W tym aspekcie niekompetentny nauczyciel to ten, który:
- nie wie, czego nie wie,
- boi się zapytać tego, który wie,
- nie chce się rozwijać,
- przekonany jest o swojej wszechwiedzy.
(nie wstyd czegoś nie wiedzieć, wstyd nie próbować tego zmienić)
2) kompetencje dydaktyczne, które również zdobywamy w czasie studiów i wszelkich form dokształcania, ale jest to wiedza czysto teoretyczna, weryfikowana i poszerzana w czasie pracy zawodowej. Są zatem to wiedza i umiejętności dotyczące:
- planowania i organizowania pracy, konstruowania zajęć;
- precyzowania celów, jakie nauczyciel stawia dzieciom;
- organizowania i realizowania zajęć zgodnie z założeniami;
- stosowania form i metod zachęcających uczniów do aktywnego uczenia się;
- wykorzystania odpowiednich pomocy dydaktycznych, w tym nowoczesnych
środków audiowizualnych.
3) kompetencje psychologiczne (najbardziej indywidualne i z mego punktu widzenia
najtrudniejsze do osiągnięcia)
- są to umiejętności motywowania i inspirowania uczniów do nauki, integrowania ich w zespoły, umiejętności menedżerskie.
Na kompetencje psychologiczne składają się:
a) pozytywne nastawienie do innych, ale i do siebie
- danie prawa do popełniania błędów;
- szacunek wobec innych;
- traktowanie ich w taki sposób, jak sami chcielibyśmy być traktowani, kultura bycia, dobre
wychowanie (brak szacunku wobec dzieci może wywołać w nich lęk, agresję);
- zachowanie zdrowej proporcji między samooceną negatywną i pozytywną (10%-ocena
swoich cech negatywna, 90%-oceny swoich cech pozytywne);
- optymizm i pogoda ducha (najbardziej cenione cechy przez dzieci u nauczyciela)
- wiedza na temat swoich mocnych stron;
- chwalenie osiągnięć uczniów (chwalenie cechuje te osoby, które nastawione są pozytywnie
do siebie);
- zmniejszenie dystansu (często postrzegane jest jako podważanie autorytetu, ale tylko
wówczas, gdy nie jest on prawdziwy).
b) umiejętność unikania najczęstszych zakłóceń w komunikowaniu się
- nieużywanie niezrozumiałych słów;
- uwzględnianie możliwości zmęczenia, znużenia uczniów;
- unikanie sprzeczności między językiem ciała a słowami (5-krotnie więcej informacji
przekazujemy przez mowę ciała niż poprzez komunikację werbalną).
Zapamiętywanie:
10% tego, co czytamy,
20% tego, co słyszymy,
30% tego, co widzimy,
50% tego, co przekazano systemem audiowizualnym,
80% tego, co doświadczymy,
90% tego, co przyswoiliśmy poprzez doświadczenie,
praktykę, komentując to, co zrobiliśmy.
c) umiejętność motywowania uczniów do nauki, pracy,
d) umiejętność zbudowania zgranego zespołu z przypadkowej grupy,
e) elastyczność w dostosowywaniu własnego stylu kierowania do stopnia dojrzałości
uczniów,
f) umiejętność kontrolowania swoich emocji, stresu.
Jednym z wielu problemów w edukacji jest utrzymanie właściwych relacji nauczyciel - uczeń. Skuteczność w pracy nauczyciela zawdzięcza się umiejętnemu wykorzystaniu mądrości uczniów i stworzeniu sprzyjającemu edukacji klimatu wzajemnego zaufania. Zagadnienie to jest ważne w kontekście zmian zachodzących w szkole w wyniku reformy edukacyjnej.
Funkcjonujemy w świecie opanowanym przez biurokrację i technikę, gdzie każda czynność, proces i produkt podlega standaryzacji. Dla każdego stanowiska pracy określane są kompetencje i kwalifikacje. Kiedy w mowie codziennej używamy słowa „kwalifikacje”, rzadko myślimy o innych zaletach ludzkich, jak tylko o tych, które pozwalają wykonywać zadania zawodowe. Obecnie używa się wyrazu kompetencje zamiennie z terminem kwalifikacje, a ich charakterystyczną cechą jest to, że są one zawsze kategorią podmiotową, są własnością danej osoby. Szczególnym atrybutem kompetencji jest dynamika ujawniająca się w działaniu, w relacji człowieka z rzeczywistością. Odnosi się to również do zawodu nauczyciela.
Współcześnie pojmuje się wychowanie bardziej jako uczestniczenie w rozwoju dziecka niż modelowanie jego osobowości. W związku z tym nauczyciel powinien bardziej skupić uwagę na procesie zmian, jakie dokonują się w dziecku, niż na samym efekcie wychowania i jego zgodności z zamierzeniami. Nauczyciel powinien zatem być nie tylko egzekutorem wiedzy, ale również, a może przede wszystkim, przewodnikiem po świecie wiedzy i umiejętności, mistrzem, którego uczeń może zapytać o drogę. Powinien więc on posiadać bardzo dobre przygotowanie zawodowe, zarówno formalne (poziom wykształcenia), jak i w sferze kompetencji.
Nauczyciel wychowawca winien w praktyce realizować prawo dziecka do bycia dzieckiem, do szacunku, wykazywać tolerancję do jego niewiedzy i niepowodzeń. |
W przypadku trudności wychowawczych oznaczać się cierpliwością.
Kompetencje powinny być cały czas aktualizowane stosownie do wymagań współczesnego świata poprzez doświadczenie zdobywane w toku działalności zawodowej.
Literatura:
- T. Nowacki, Kwalifikacje i autokreacja nauczycieli, Kompetencje współczesnego nauczyciela pod red. K. Żegnałka, Wydawnictwo WSP TWP, Warszawa 2008
Wiesława Gajowczyk